روشهای مخاطب شناسی
برای شناخت مخاطب، راه های متفاوتی وجود دارد که با آن می توان با روحیات و خلقیات مخاطب آشنا شد. برخی از این راه ها عبارتند از:
1ـ 3ـ روش مشاهده طبیعی
در این روش، استاد با مشاهدة رفتار و پاسخ های فراگیر، دورنمایی از شخصیت مخاطب را کشف می کند؛ البته تفسیر دیده ها و مشاهدات نباید با دخالت سلیقه های شخصی صورت بپذیرد با این روش می توان برخی از قلمروهای مخاطب شناسی را کشف کرد، مانند؛ قلمرو مسایل زیستی، عاطفی، روانی قلمرو تفاوت های فردی، وقتی استاد مسأله ای را در کلاس طرح می کند، از راه مشاهدة طبیعی، نحوة مواجهه فراگیران را در برابر سئوال در می یابد، مثلاً: یکی از طرح سئوال مضطرب و پریشان و دیگری خرسند و خشنود می گردد، از این راه می توان پی برد که دانشجویان چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند.
در انجام روش مشاهدة طبیعی، رعایت چند نکته لازم است:
الف) در روش مشاهدة طبیعی، ابعاد مهم و رفتار فرد مورد شناسایی و دقت قرار گیرد نه مسایل جزیی.
ب) نکته های لازم ثبت و یادداشت شود.
ج) مشاهده گر باید از تعبیر و تفسیر شخصی مشاهدات بپرهیزد.
د) بهتر است در شرایط و موقعیت های مختلف اجتماعی از این روش استفاده کرد.
هـ) اگر فراگیر، مقصود مشاهده گر را ندارند، مشاهده طبیعی تر به پیش می رود؛ زیرا در آن صورت، رفتار تصنعی از خود بروز نمی دهد.
2ـ3ـ روش نظر سنجی گروهی
در این روش، برای ارزیابی ابعاد مختلف شخصیتی فراگیر، از دوستان، هم کلاسی ها، معلمان، هم کاران و ... خواسته می شود بر اساس مشاهداتی که از رفتار شخص مورد نظر دارند، به سئوالاتی پاسخ دهند یا در مورد ویژگی هایی مانند اجتماعی بودن، اعتماد به نفس، سازگاری اجتماعی، ثبات شخصیتی، شکیبایی و ... قضاوت نمایند. قضاوت های حاصل از ارزیابی گروهی می تواند تا حد زیادی قابل اعتماد باشد.
در روش نظر سنجی گروهی، باید به این نکته ها توجه کرد:
الف) گروه باید از نزدیک با شخص مورد نظر و روحیات وی آشنا باشد.
ب) هم کلاسی ها یا دوستانی که به دلایلی، نسبت به شخص مورد نظر کینه یا خاطر تلخی دارند، نباید در این گروه شرکت نمایند.
ج) قبل از هر چیز، باید، صلاحیت، درست رفتاری، بی غرضی و صداقت گروه مورد تأیید باشد.
3ـ 3 ـ روش مصاحبه
مصاحبة جامع، و گفت و شنود رسمی و غیر رسمی (طرح سئوالات از پیش تعیین شده، یا مطرح ساختن سئوال های آزاد) می تواند در معرفی بخشی از جنبه های شخصیت اجتماعی فرد مؤثر واقع شود. در زمان مصاحبه ها می توان با تمایلات شخصی و چگونگی بعضی از رفتارهای اجتماعی فرد آشنا شد.
در روش مصاحبه، نکته های زیر قابل توجه است.
الف) مصاحبه باید هدفمند و هدف مصاحبه را نیز باید برای فرد بیان نمود.
ب) باید اعتماد مصاحبه شونده را جلب کرد و به او فهماند که مطالب مورد بحث در اختیار دیگران نهاده نمی شود.
ج) سئوالات باید به طور واضح بیان شود و جواب ها یادداشت گردد.
د) مصاحبه گر باید از توان علمی و حرفه ای و مهارت برقراری ارتباط مؤثر برخوردار باشد.
هـ) مصاحبه گر باید بر تعبیر و تفسیر صحیح پاسخ های دریافتی توانا باشد (در صورتی که مصاحبه گر شخصاً به تفسیر داده ها می پردازد.
3ـ 3ـ روش پرسشنامه
برخی از جنبه های مختلف شخصیت فراگیران با تکمیل پرسش نامه، قابل مطالعه ارزیابی و سنجش است. جنبه هایی مانند درون گرایی و برون گرایی، قدرت هوش و استدلال، اجتماعی بودن، کم رویی و گوشه گیری، استیلاگری و تسلیم پذیری، ... ، را می توان با تکمیل پرسش نامه و دریافت پاسخ آن شناخت.
پرسش نامه ها می تواند شخصاً به دست فراگیر برسد تا او دربارة خود قضاوت نماید و اطلاعاتی را در اختیار قرار دهد. در این صورت، سئوالات نباید به گونه ای طرح شود که برای پاسخ گویی، فرد را دچار اضطراب و نگرانی سازد. برخی از مسایل که باید در پرسش نامه رعایت شود عبارتند از:
الف) سئوالات پرسش نامه باید روشن و قابل درک باشد.
ب) سئوالات باید بر اساس روال منطقی و در بردارندة نکته های با اهمیت باشد.
ج) سئوالات باید به گونه ای طرح شود که تهیه جواب آن در وقت کم میسر باشد.
هـ) سئولات باید به قدر امکان کوتاه باشد.
این روش ها، برخی از راه های عمده مخاطب شناسی بود؛ البته ممکن است یا به کارگیری برخی از این روش ها، بعضی از قلمروهای مخاطب شناسی قابل درک و دریافت نباشد، برای نمونه، با روش مشاهدة طبیعی، نمی توان به آسانی وضعیت دینی و مذهبی فراگیران و یا آداب و رسوم اجتماعی آنان را درک کرد؛ از این رو، استادان و معلمان باید برای کشف برخی از این قلمروها با توجه به تجربه ها و به ابتکار خویش روش هایی پاسخگو را برگزینند. مثلاً : معلم غیر بومی که در منطقه ای تدریس می کند، با معاشرت و آمد و شد با اهالی آن منطقه می تواند وضعیت فرهنگ، رسوم و آداب اجتماعی آنجا را کشف نماید. یا با برگزاری امتحان در آغاز هر دوره ـ که از آن به عنوان رفتار ورودی نیز نام برده می شود ـ می توان میزان معلومات و سطح درک فراگیران را جستجو نموده یا به کمک بخش آموزش و کارنامه تحصیلی فراگیر، می توان برخی از جنبه های شخصیتی او را درک نمود و به شناخت بهتری از او نائل آمد، سرانجام باید گفت شناخت مخاطب برای تحقق بخشیدن به اهداف آموزش، ضرورتی انکار ناپذیر دارد و قلمروهای مخاطب شناسی، با روش های متفاوت قابل کشف است.